Döyüntü pasienti həkimə gətirən ən böyük faktorlardan biridir. Xəstələr ürəklərində sürətli, nizamsız, aritmik döyüntü olduqda bundan qorxurlar. Nəbzin sürətlənməsi, ya da əksinə yavaşlaması ürəkdəki elektriki sistemin buraxdığı impulslara bağlıdır. Sinus düyünü sürətli impuls yaradırsa, sinus taxikardiyası, əksinə yavaş buraxırsa bu zaman sinus bradikardiyası yaranır. (Bayılma halları haqqında oxu)
Ürəkdə ritm pozulması xəstəliyinin ilkin formada müalicəsi öncədən dərman preparatları ilə həyata keçirilir. Çünki elə döyüntülər var ki, onlar başqa xəstəliklərin nəticəsi olaraq ürəkdə yaranır və ilkin xəstəlik müalicə olunduqda ürəkdöyünmə keçir. Bu xəstəliklərə qanazlığı, tireotoksikoz, şəkərli diabet, hipertoniya xəstəliyi və s aiddir. (Təhlükəli xəstəliklərdən biri olan Ağciyər tromboemboliyası haqqında oxu) Belə xəstəliklərdə yaranan döyüntülər sinus taxikardiyası, səyrici aritmiya , flatter tipdə döyünmə, qulaqcıq və ya mədəcik ekstrasistoliyalarıdır.
Həmçinin oxu: Ürək xərçəngi
Bu tipdə döyüntü ilkin xəstəliyin müalicəsindən sonra keçmədisə, o zaman dərman müalicəsi gərəklidir. Dərman müalicəsi müasir tibbdə Sovet müalicələrindən xeyli fərqlidir. Burada daha çox D vitamini səviyyəsinin qaldırılması, Magnezium və Kaliumun qanda səviyyəsinin yüksəldilməsidir. Həmçinin müasir antiaritmik preparatlar var ki, bunları bəzən müəyyən zaman, bəzən ömrümüzün sonunacan qəbul etməklə döyüntünü kontrol altında saxlamaq mümkündür.
Bəzi döyüntülər var ki, onlar anadangəlmə ürək içərisində yerləşən yollara bağlıdır. Bu yollar aksesuar yollardır. Uzun illər bu tip xəstələr paroksizmal supraventrikulyar döyüntülərdən əziyyət çəkirlər və nəticədə bu xəstəlik onları hər ay təqib edir. Xəstələr evə təcili yardım çağırır, təcili yardım venadan iynə vurur, döyüntü-nü dayandırır. Tibbdə bu tip döyüntülərin dərman müalicəsi yoxdur. Ən effektiv üsul radiofrekans ablasiya üsuludur. Xəstənin qasıq nahiyəsindən ürəyin içərisinə xüsusi kateterlər yerləşdirilərək xəstədə süni olaraq laborator şəraitdə döyüntülər formalaşdırılır. Döyüntünün hansı nöqtədən çıxdığı aydınlaşdırılır və ürəyə yerləşdirilən kateterin ucundan radiofrekans dalğa verilərək həmin nöqtə ablasiya olunur, yəni yandırılır. Bunun nəticəsi olaraq bir daha bu cür döyüntülər müşahidə olunmur.
Endokardit - Ürəyin ən təhlükəli xəstəliklərindən biri
Döyüntülərin üzə çıxarılmasının hansı müayinə üsulları var deyə biz aritmoloqlara çox suallar gəlir. Xəstə hər gün hər an döyüntüm var deyirsə, ən effektiv üsul elektrokardioqrammadır. Anlıq vəziyyəti göstərir, hansı növ aritmiyanın olduğunu bizə bildirir. Əgər pasient deyirsə ki, döyüntü ancaq axşamlar olur , səhər oyananda olur- bu zaman Holter incələməsi aritmiyaları üzə çıxarmada ən öndəgedən müayinə metodudur. 24 saatlıq və 48 saatlıq formaları var. Xəstə üzərinə taxılır, xəstə evə göndərilir və durmadan xəstənin elektrokardioqrammasını qeyd edir. Hətta xəstə yatdıqda belə. Sonra açıb incələnir. Bu yolla bəzən xəstənin özünün belə hiss edə bilməyəcəyi döyüntülər də üzə çıxarılır, müalicə növü seçilir.
Bəzən yuxarıda söz açdığımız paroksizmal döyüntülər təcili yardım gəldikdən sonra keçir, və ya xəstə təcili yardım çağırmır, amma bu döyüntülərdən bizə bəhs edir, xəstə döyüntü bitdikdən sonra həkimə gedir və bütün müayinələr normal göstərir. Bu tipdə xəstələrə döyüntünü üzə çıxarmaq üçün ən effektiv müayinə elektrofizioloji müayinədir. Angioqrafiyaya bənzəyir, qasıq nahiyyəsindən icra edilir, narkozsuzdur. Pasientin ürəyinə müxtəlif kateterlər salınır, döyüntü ocağı varsa, müəyyənləşdirilir, gərəkirsə ablasiya icra edilir. Ürək həssas orqandır, əgər xəstə ürəyinin döyünməsindən narahatdırsa əlbət ki, bir səbəbi vardır.
Növbəti yazı: Stimulyator və ya Pacemaker cihaz implantasiyası
Səyirici aritmiya haqda danışmazdan əvvəl ürəyin strukturu haqda danışmaq lazımdır. Ürəyin dörd kameradan ibarət olduğunu bilirik. Bu kameralar bir-biri ilə həmahəng çalışır. Yəni əvvəlcə qulaqcıqlar yığılır, sonra mədəciklər yığılır, sonra yenə qulaqcıqlar və mədəciklər yığılır. Bu proses düzgün şəkildə davam edir. Çox zaman pasientlər soruşur ki, doktor, nədir bu aritmiya? Bax aritmiya - həmən bu nizamın pozulmasıdır. Tamamən elektriki bir xaos olur və bu səyrici aritmiyada bu xaos qulaqcıqlardan başlayır.
Düşünün ki, ürək dörd silindrdən ibarət bir mühərrikdir. Bu matorun artıq iki silindri, yəni iki qulaqcıq sıradan çıxdı. Təkcə mədəciklər çalışır, onlar özü də bəzən qulaqcıqların düzgün çalışmamasından dolayı yükə və təsirə düşür. Ürək yüklə, güclə işlədikdə nə baş verir? Təbii ki, lazımi şəkildə qanı pompa edə bilmir. Və xüsusən beyin olmaqla, orqanlar az qanla təmin olunur. Az qanla təmin olunan orqanlar normal çalışmaz, bütün orqanizmdə xaos başlayacaq. Amma bu barədə bir qədər sonra.
Bu yaxınlarda yanıma 4 aylıq uşaq gətirmişdilər səyrici aritmiya ilə. Ona görə də bu suala belə cavab verəcəm- hər kəsdə. Hər yaş kateqoriyasında ola bilər.
Cavanlarda – yorğunluqdan, düzgün olmayan həyat tərzindən, idmanla çox şiddətli özünü yormaqdan və yuxusuzluqdan sonra.
Yaşlılarda- yüksək təzyiq, şəkər, zob.
Uşaqlarda isə çox zaman səbəbi tam öyrənilməmiş qalır. Mütləq şəkildə yanaşı orqanlar ciddi araşdırılmalıdır.
Əvvəl onu deyim ki, səyrici aritmiyanın fəsadları çox ciddidir. Yəni bu döyüntü növü zarafatı və ona barmaqarası baxmağı sevmir. Ən ciddi ağırlaşma da tromboemboliyadır. Səyrici aritmiya nəticəsində o xaosla yığılan qulaqcıqlarda yaranan tromb sıçrayır ürəyin. Ona görə ciddi şəkildə müalicəsi ilə məşğul olmaq lazımdır. Hər zaman şikayət önəmlidir. Məsələn ola bilər ki, pasient heç bir şikayət verməsin. Düzdür, bunun özü də arzuolunan hal deyil, ancaq ürəkdöyüntü elə bir məhfumdur ki, yanaşı orqanlara təsiri varsa şikayətlər çox olacaq.
Təngnəfəslik, halsızlıq, boğulma, ayaqlarda şiş, yorğunluq, döyünmə, əsəbilik, ani fiziki hərəkətdən əldən düşmə və s. Bəzən belə xəstələr fərqli cür təngnəfəs olduqlarını deyirlər. Məsələn qeyd edirlər ki, əvvəllər pilləkən çıxanda boğulma olmurdu, amma indi məhz pilləkəndə boğulurlar. Digərləri gecələr yatağa uzananda boğulmanın olduğunu, oturaqlı vəziyyətdə keçdiyini deyirlər.Üçüncülər sakit yatdıqları yerdə birdən birə boğulmanın gəldiyini və tələsik qalxıb oturduqdan sonra azaldığını deyirlər. Təbii ki, şikayətlər ciddidir və araşdırması da ciddi aparılmalıdır.
Döyüntünün özü qulaqcıqlarda yaranır, qulaqcıq döyüntüsü öldürmə gücünə sahib deyil. Amma onun davam etməsindən yaranan tromb çox təhlükəli şəkildə beyin damarlarına keçib, damarları tutub insulta səbəb ola bilər. Uzun zaman xaotik yığılma ürək çatışmazlığının dərəcəsinin artmasına, ürəyin yığılma gücünün enməsinə və bunun nəticəsində artıq öldürücü ola biləcək mədəcik taxikardiyasının qoşulmasına səbəb ola bilər.
Səyirici aritmiyanın müalicəsi, Stimulyator və ya Pacemaker – cihaz implantasiyasıMüalicə- cavanlarda bayaq sadaladığım səbəblərdən dolayı olubsa, yəni içki sonrası, yuxusuzluq, rejimsizlik və s. o zaman onlar qaydasına qoyulduqda izsiz ötüb keçir. Ancaq hər hansı orqanik səbəb varsa, döyüntülər tez tez təkrarlanırsa, təzyiq və şəkər varsa, o zaman əmin olun ki, bu döyüntü davamlı formaya keçəcək və müalicəyə artıq ehtiyac var.
Aritmoloq ürəyin ritm problemləri ilə məşğul olan həkimdir. Əvvəllər ürəkdə olan ritm problemləri ilə kardioloqlar məşğul idi. Lakin son illərdə bu sahənin çox böyük sahə olduğu, xəstələrin çoxluq təşkil etdiyini nəzərə alsaq, Azərbaycanda da uzun illərdir ki, aritmologiya kimi şöbələr fəaliyyət göstərir.
Aritmoloq nəbzdə yaranan xəstəlikləri müalicə edir. Nəbzdə yaranan problem iki cür olur: nəbzin yavaşlaması və nəbzin sürətlənməsi.
Sürətlənmə bəzən sinus taxikardiyasından, bəzi hallarda isə anormal döyüntülərdən yarana bilir. Məsələn, supraventrikulyar taxikardiyalar, ürəkdə əlavə yollar, volf Parkinson vayt sindromu, sürətli mədəcik taxikardiyaları, səyirici aritmiyalar, ekstrasistoliyalar- bunlar hamısı sürətlənmiş nəbzə aid olan problemlərdir.
Bir də nəbzin yavaşlaması var. Sinus bradikardiyası- bu bəzən idmançılarda normal hesab oluna bilər,bəzi hallarda isə, məsələn, xəstə sinus sindromunda, tam av blokadalarda və ya mobitz 2-1, mobitz 2-2 blokadalarda patoloji hesab edilir.
Aritmiya hallarının hamısında pasient müəyyən narahatçılıqlar hiss edir və əlbətdə ki, həkimə müraciət edir. Əgər döyüntülər anormaldırsa, onlara ilk öncə aritmoloq müəyyən müayinələr icra edilir. Döyüntünün sırf ürəklə, yoxsa digər orqanlarla əlaqədar olduğu aydınlaşdırılır və ürəklə əlaqədar formalarında dərmanlar təyin edilir.
Lakin dərmanın heç bir təsiri yoxdursa, o zaman pasientə əməliyyat yolu ilə döyüntünün ləğvi, yəni ablasiya təklif edilir. Bu üsulla döyüntü birdəfəlik aradan qalxır.
Aşağı nəbzdə isə pasientə bu narahatçılıq verirsə bunu heç bir dərmanlarla yüksəltmək mümkün deyil. Bu zaman ilk öncə altda yatan səbəb araşdırılır. Səbəb ürəyə bağlıdırsa və simptomatikdirsə o zaman pasientə ürəkdaxili cihaz implanatsiyası edilir.
Cihazların bir neçə növləri var. Bəzi cihazlar sadəcə ürəyin nəbzini yüksəltmək üçün nəzərdə tutulubsa, digər cihazlar həm də defibrilyasiya funksiyasının yerinə yetirmək üçündür. Məsələn, pasientdə o qədər sürətli döyüntü var ki, bu döyüntü onun ölümünə səbəb ola bilər. Bu zaman da düşünün ki, xəstə xəstəxanada deyil, evindədir, bu ürəyin içərisindəki cihaz təhlükəni hiss edərək ürəyin içəridən defibrilyasiya edərək döyüntünü dayandıracaqdır.
Bəzi cihaz növləri isə bir neçə funksiya yerinə yetirir. Nəbzi yüksəltmək, lazım gəldikdə defibrilyasiya etmək, ürək çatışmazlığının əlamətlərini azaltmaq, ürəyin yığılma funksiyasının pozulmasının qarşısını qismən almaq. Bu cihazlar haqda yazıya klikləyərək oxuya bilərsiniz
Aritmologiya böyük elmdir və çox aktualdır. Azərbaycanda da bu sahədə mütəxəssisin az olması, xəstənin çox olması son illərdə bu bölümə marağı daha da artırıbdır. Avrasiya Hospitalda aritmologiya bölümü 6 ilə yaxındır fəaliyyət göstərir. Bölüm iki aritmoloq həkimdən, iki texnik heyyətdən təşkil olunub. Həkimlərdən biri professor Ata Kırlmaz, digəri mütəxəssis həkim Günay Rəhimovadır. Texnik heyyət bu sahədə tam ixtisaslaşma keçmişdir. Bölümdə həm ablasiyalar, həm cihaz implantasiyası həyata keçirilir. Ayda 20-30-a yaxın xəstə ablasiya yolu ilə onu narahat edən döyüntülərdən azad olur, ürək çatışmazlıqlarının hər növü həm müalicə, həm cihaz implantasiyaları ilə problemdən azad olur.
Bu yazımızda aritmiya nədir, necə meydana gəlir, aritmiyaların növləri haqda söhbət açacağıq. Həmçinin aritmiyaların əlamətləri, müəyyən olunma metodları və müalicəsi haqda danışacağıq
Ürəyin içərisində xəbərdarlıq düyünü deyilən sinus düyünü yerləşir. Ürək bradikardik və taxikardik atsa da xəbərdarlıq məhz bu düyündən çıxır. Bu nöqtədən xəbərdalığın çıxmayıb, ürək içərisində başqa bir nöqtədən çıxması halını aritmoloq aşkar etdikdə aritmiya haqqında danışmaq olur. Taxikardiya ürəklə əlaqədar olmayan hər hansı bir xəstəliklə əlaqədar yarana bilər. Bu zaman ilkin olaraq o xəstəlik müayinə və müalicə edilməlidir.
Aritmik xəstəliklərin ən çox yayılmış növü, xüsusən yaşlılarda daha çox gərünəni səyrici aritmiyadır. Bu termin həkim olmayan səhifə oxuyucularına yad gələcək, amma bir çox əlamətləri yəqin ki, yaxınlarınızda, yaşlılarınızda rastınıza çıxır.
Şəkildə üstdə anormal, altda normal kardioqramma göstərilib. Üstdəki nümunədə ürəyin nizamsız, aralıqlarla atışı rahatlıqla görünür. Bu səyrici aritmiyadır.
Ürəyimizin çox vacib kameralarından biri də qulaqcıqlardır. Onlarda impuls yaranar və aşağılara ötürülər. Səyrici aritmiyada o impuls bir yerdə deyil, həddan artıq çox yerdən elektriklənməyə və nizamsız, xaotik şəkildə ürək boşluqlarında dövr etməyə başlayır. Ürək hər səfərində normal yığılmadığına görə onun boşluqlarında, divarlarda tromb əmələ gəlmə riski də artır. Ritm bir neçə vaxtdan sonra normala dönməyə cəhd göstərdikdə ürək bir dəfə möhkəm yığılır və boşluqda ya divardakı tromb müxtəlif yerlərə xüsusən də beyinə sıçrayış edir.
Səyrici aritmiyada xəstələr ürəyin anidən titrəməsindən, vurub-vurub dayanmasından, anidən başlayan nizamsız, elə bil “quş pırıltısına” bənzər döyüntüsündən şikayət edəcəklər. Bəzən döyüntü günlərlə keçmədiyi kimi bəzən də yarım saata və ya on dəqiqəyə öz-özünə, yavaş-yavaş sonlanacaq. Xəstələrin bir çoxu bunu böyük narahatlıqla qarşılayacaq, bir çoxu çox zəif hiss edəcək, bəzilərində isə adi kardioqramma və ya Holter müayinəsi zamanı aşkar ediləcək.
Aritmiyaları müəyyən etməyin bir neçə üsulu vardır. Bu üsullara aşağıdakıları misal gətirmək olar:
İlk növbədə ən sadə üsul Elektrokardiorqammadır. Bu müayinə kardioqramma çəkilən anda aritmiya mövcuddursa aktualdır.
Əgər Elektrokardiaqramma çəkilən anda aritmiyanız yoxdursa, o zaman Holter müayinəsi sizin köməyimizə gələ bilər. Bu müayinə metodunda sizin üzərinizə kiçik, kanardan görünməyən bir cihaz bağlanır, bu cihaz durmadan, 24 saat ərzində sizin ürək ritminizi qeyd edir. Onunla evə gedirsiniz, gündəlik işlərinizi görürsünüz. Ertəsi gün cihazı bizə təhvil verirsiniz və biz onu açıb incələyirik, hansı saatda sizin qəlb ritminizdə nə kimi dəyişiklik olduğunu müəyyənləşdiririk.
Aritmiyanın ürəklə əlaqədar xəstəliklərində mütləq müayinə metodundan biri də Exokardioqrafiyadır. Bu sadə dillə desək ürəyin USM müayinəsidir. Bu müayinə üsulu ilə ürək əzələsinin necə çalışdığı, aritmiyaya səbəb olub olmadığı, ürəkdəki qapaqların vəziyyəti müəyyənləşir.
Ürək xərçəngi, yaranma səbəbləri, simptomları və növləriBu sadaladığımız müayinə üsulları qeyri-invaziv üsullardır, sadədir, aritmiya zamanı xəstənin xəstəxanaya yerləşdirilərək orda qalmasını tələb etmir. Bəzi hallarda proses daha mürəkkəb olduqda və ya aritmiya göstərdiyimiz üsullarla müəyyənləşmədikdə biz Elektrofizioloji müayinə deyilən bir üsuldan istifadə edirik. Bu kiçik invaziv üsuldur. Xəstə masaya yatırılır, ayaq venasından, bəzən lazım gələrsə atreriyasından nazik kateterlə ürəyin elektrik sisteminə xüsusi impulslar verilir. Bu impulslar vasitəsi ilə aritmiyanın var olub olmadığı, hansı müalicə üsulunun gərəkli olduğunu aşkarlamaq mümkündür. Xəstə üçün bunun heç bir təhlükəsi yoxdur, ağrısızdır və hətta bu üsuldan 2-4 saat sonra xəstə evinə gedə bilər.
Yaşlı xəstələrdə qəfildən insult (beyinə qan sızma) yaranmasının altında çox zaman səyirici aritmiya yatır. Xəstəliyin ilk başlayan dövrlərində onu normala döndərmək çox asandır və bu halda xəstəlik çox zaman bir daha geri qayıtmır, lakin xroniki hal aldıqda , ürək boşluqları böyüyüb ürək çatmamazlığına gətirib çıxartdıqda xoşagəlməz hallar qaçınılmazdır. Buna görə də vaxtında bizə müraciət edib, vaxtında lazımi medikal müalicəni alıb istənməyən hallardan özünüzü və yaxınlarınızı qorumuş olarsınız.
Həmçinin oxu: Stimulyator və ya Pacemaker - cihaz implantasiyası